Tagarchief: As van Berlage

Wandelen over de ‘As van Berlage’

Zuilen was tot 1 januari 1954 een zelfstandige gemeente die in 1913 ongeveer 944 inwoners telde, voornamelijk wonend in het dorp (tegenwoordig Oud-Zuilen genoemd en deel uitmakend van de gemeente Stichtse Vecht).

In 1913 kwam – tegen de grens met Utrecht – de Wagon- en Bruggenfabriek van Werkspoor Amsterdam naar Zuilen, en enkele jaren later kwam ook de Staalgieterij van J.M. de Muinck Keijzer (Demka) naar Zuilen.

In vier jaar groeide daardoor de bevolking van Zuilen naar ruim 4000 inwoners. In 1917 gaf de gemeente Utrecht aan de architect H.P. Berlage en de directeur van gemeentewerken L.N. Holsboer de opdracht een nieuw uitbreidingsplan samen te stellen.

H.P. Berlage

Het plan van de beide heren kwam in 1920 gereed. Omliggende gemeenten werden ook in het uitbreidingsplan meegenomen en het plan voorzag onder andere in een vliegveld aan de rand van de stad.

Voor Zuilen had het plan ingrijpende gevolgen. Het omvatte voor deze gemeente ook een aantal elementen die eigen waren aan eerdere ontwerpen van Berlage: een invalsweg van de stad die splitste zich in twee wegen (model ‘stemvork’), meerdere wegen die samenkwamen op een plein (model ‘wagenwiel’) en lange rechte wegen (model ‘As van Berlage’).

Het plan van Berlage en Holsboer voor de ‘buurgemeente’ Zuilen.

Ook passend in de ideeën van Berlage waren sloten langs – of in de middenberm van – de belangrijkste wegen. Zo ontstonden onder andere de Van Hoornekade, van Egmontkade en de Burgemeester van Tuyllkade. Vanwege de overlast door het slecht doorstromende water werden al deze sloten al begin jaren vijftig van de vorige eeuw gedempt.

In 1948 zijn de woningen aan de oneven kant in aanbouw. Het water in de middenberm is goed herkenbaar.

In het verlengde van de Burgemeester Van Tuyllkade werd de Prins Bernhardlaan aangelegd, en – Zuilen groeide nog steeds – werd ook de Burgemeester Norbruislaan een volgende laan in de lengte. Zo ontstond een lange, rechte weg die, vanwege de ontwerper, de bijnaam ‘As van Berlage’ kreeg.

In de loop der jaren werd de middenberm steeds vaker gebruikt als wandelpad voor bezitters van honden. Zo ontstond een soort olifantenpad tussen de bomen.

Na een oproep van de gemeente Utrecht om met ideeën te komen om de leefomgeving te verbeteren kwam het idee dit olifantenpad te verbeteren. Het idee werd omarmd en in het najaar van 2022 kwam het tot stand.

Zo werd deze lange kade/laan van Utrecht een prachtig wandelplek.

 Meer weten over Berlage of het Museum van Zuilen: www.museumvanzuilen.nl

 

De Berlagestraat

Hendrik Petrus (Hein voor intimi) Berlage was een groot architect en stedenbouwkundige. Hij ontwierp bijvoorbeeld het gebouw in Amsterdam dat we allemaal kennen als ‘De beurs van Berlage’.

Hij bedacht niet alleen voor Amsterdam een grootschalig stedenplan, dat deed hij ook voor Utrecht. Daarin was zelfs in een vliegveld voor Utrecht voorzien. Wij beperken ons hier tot zijn ‘Zuilense’ inbreng: met onder andere de door hem ontworpen As van Berlage.

In 1917 ontwierp Berlage op initiatief van de Utrechtse wethouder en latere burgemeester Fockema Andreæ, samen met de Utrechtse directeur Openbare Werken L.N. Holsboer een uitbreidingsplan voor de stad Utrecht.

Flats aan de Berlagestraat. (Foto: Het Utrechts Archief)

Ook omliggende gemeenten werden voor zover nodig opgenomen in dit plan, met onder meer een infrastructuur voor de nieuw te bouwen wijken voor arbeiders zowel in Utrecht als in Zuilen.

In het begin van de vorige eeuw groeide Zuilen onstuimig. Twee grote industrieën streken neer op het grondgebied van Zuilen, dicht tegen de gemeentegrens van Utrecht.

De fabrieken van Werkspoor in Amsterdam vestigden in Zuilen de Wagon- en Bruggenfabriek (1913) en vanuit het Groningse Martenshoek verplaatste J.M. de Muinck Keizer (Demka) zijn staalfabriek in 1916 ook naar Zuilen.

Het ontwerp van Berlage Holsboer voorzag in een extra ontsluiting vanuit het centrum van Utrecht in noordelijke richting, parallel aan de Amsterdamsestraatweg.

In het plan verwerkten de beide heren typische elementen die aan Berlage eigen waren: een ‘stemvork’ model en een zogenoemd ‘wagenwiel’. – Met  een wagenwiel wordt de rotonde bedoeld waarop de verschillende straten als de spaken van een wiel uitkomen. – Slechts een deel van dit plan werd uitgevoerd. Tegen de tijd dat de bebouwing aan de laatste deel van de as (ter hoogte van het Prins Bernhardplein was een tweede wagenwiel ontworpen) gestalte zou krijgen, werd door de crisisjaren en de daaropvolgende Tweede Wereldoorlog een streep door dit plan gehaald.

Over de as is al heel wat te doen geweest en al vele jaren wordt getracht de ideeën van Berlage zo goed mogelijk uitgevoerd te krijgen. Zo heeft het plein aan het einde van de Sweder van Zuylenweg – dat sinds einde vorige eeuw de naam ‘Berlageplein’ kreeg – al heel wat pennen in beroering gebracht. In eerste instantie werd het een rotonde. Omdat het gebruik daarvan niet meer voldeed, werd deze rotonde eind jaren zeventig omgebouwd tot een bijna onneembare ‘rijexamenkraker’. Maar het is allemaal goed gekomen: het is nu weer een rotonde, het is weer een ‘wagenwiel’ en past naadloos in het plan van Berlage (en Holsboer, maar die wordt maar weinig genoemd).

Het Zuilense deel van het plan van Berlage: twee wagenwielen, een stemvork en de alom geroemde ‘As van Berlage’ en… linksboven de verlegde bocht van het kanaal.

Utrecht en Zuilen hebben veel aan Berlage te danken. Toch zijn er in het genoemde uitbreigingsplan onderdelen – toen – niet uitgevoerd, waarvan begin 21ste eeuw alsnog aan gewerkt wordt.

De bekende bocht in het Amsterdam-Rijnkanaal was in de visie van Berlage te scherp. Hij bedacht een kromming vóór de bocht (vanuit Maarssen) waardoor de bocht makkelijker te nemen is. – Anno 2022 is Rijkswaterstaat al vijf jaar bezig met een plan tot verbreding van het kanaal, door de loshaven van de Demkafabrieken langs de hele bocht door te voeren.

De woningen in de Berlagestraat zijn van hetzelfde type als die van de Van Heukelomlaan. De Berlagestraat gaat nog wel even de hoek om, en daar in de bocht werd een moskee gebouwd, terwijl net voorbij de bocht een aantal kleine ondernemers zich vestigeden.

Verschillende bedrijven op het stukje van de Berlagestraat ‘om de hoek’.

Meer weten over de Berlagestraat en/of Zuilen: www.museumvanzuilen.nl